W dzisiejszym odcinku „Historii okolic Elbląga” powracamy w rejon Ornety, po których oprowadza Karol Wyszyński, przewodnik elbląskiego PTTK. Jednym z najbardziej znany zabytków jest tutaj świątynia w Krośnie, wzorowana na tej ze Świętej Lipki.
Nie jest to Krosno położone w województwie podkarpackim, ale nasze „rodzime”. Jest jednak chyba bardziej znane, a to dlatego, że to właśnie tutaj kręcono serial „Siła wyższa”.
Wieś lokowana w 1384 r. przez biskupa warmińskiego Henryka Sorboma (1340-1401). Powstała w miejscu dawnej osady pruskiej. Dawna nazwa miejscowości (Crossen, Krossen) pochodzi od nazwiska pierwszego właściciela posiadłości Johanna von Crossen.
Kolejnymi właścicielami byli Sebastian von Perbant – wicemarszałek dworu biskupa, Jakub Bartsch – burmistrz Braniewa, który ufundował wówczas nową kaplicę. Poprzednia drewniana powstała w celu umieszczenia w niej figurki Matki Bokiej wykonanej z alabastru. Figurkę tę miały znaleźć dzieci w pobliskiej Drwęcy.
Obecna figurka, znajdująca się w ołtarzu głównym jest kopią, oryginał zagiął w 1945 r. Kościół pw. Nawiedzenia NMP w Krośnie powstał w pierwszej połowie XVIII w. Ucierpiał zarówno w czasie wojen napoleońskich jak i I wojny światowej.
Architektoniczne założenie świątyni i zespołu pielgrzymkowego wzorowane jest na tym ze Świętej Lipki. Zdobienia fasady kościoła wykonał zakład Krzysztofa Perwangena. Wnętrze świątyni: ołtarze, empora, prospekt organowy wykonane w stylu baroku. Ściany wewnętrzne zdobi polichromia z początku XX w. Nad wejściem do świątyni umieszczony jest posąg Chrystusa, a na krużgankach posągi apostołów. Kiedyś były drewniane wykonane przez Karla Ludwiga Biereichla, ale ze względu na zniszczenia zastąpiono je kamiennymi kopiami, których autorem jest Franz Threyne z Królewca.
Chwalęcin
Kolejną miejscowością położoną w pobliżu Ornety jest wieś Chwalęcin, do 1945 roku noszący miano Stegmannsdorf. Była to niegdyś wioska zamieszkała przez Prusów, a później po przejęciu lokowana na prawie chełmińskim w 1349 r. Znajdujący się tu kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, w stylu późnego baroku, jest jednym z ośmiu kościołów pielgrzymkowych na Warmii.
Powstał w miejscu poprzednio istniejących kaplic (najstarszą odnotowano w 1570 r.) w wyniku ślubów kapituły warmińskiej złożonych w czasie epidemii dżumy w 1709 r. Budowę jednak rozpoczęto z opóźnieniem, bo w 1720 r.
Kościół zaczął budować mistrz budowlany Jan Krzysztof Reimser zamieszkały w Ornecie, ale w trakcie prac zmarł. Nie wiadomo, kto jego dzieło dokończył.
Ołtarze boczne oraz ambona pochodzą z XVIII w. W ołtarzu głównym umieszczono „czarny krucyfiks”, wiąże się nim legenda mająca świadczyć o cudach. Otóż przed powstaniem pierwszej kaplicy krucyfiks ten został odnaleziony w rzece Wałszy, umieszczono go w Osetniku, ale w tajemniczych okolicznościach znikał stamtąd i pojawiał się w miejscu pierwszego odnalezienia, nie pomogły nawet specjalnie wystawiane straże. W tym celu właśnie powstała pierwsza kaplica, w której umieszczono krucyfiks.
Bogatyńskie
Była to wieś rycerska, lokowana w 1287 r. na prawie chełmińskim. Polska nazwa występująca wtedy to Bogatyny, nadana na cześć Bogatyńskich, którzy mieli stawiać zacięty opór Krzyżakom. Następna nazwa, obowiązująca do 1945 r. to Tüngen, wywodziła się od nazwiska właściciela zapisanego w 1287 r.
To z tej miejscowości wywodził się biskup warmiński Mikołaj Tungen (1467-1489). We wsi przetrwał pałac pochodzący z 1772 r. którego właścicielem był Stanisław Rutkowski, obok pałacu zachował się też częściowo park. W czasach PRLu w pałacu były mieszkania pracowników PGR-ów, obecnie pałac jest własnością prywatną.
Pierwszy kościół powstał tu pod koniec XVI w., ufundowany przez ówczesnego właściciela Otto Jordana. Poważnie uszkodzony w czasie wojen napoleońskich następnie rozebrany. Nowy pochodzi z 1830 r., obecnie jest pod wezwaniem Trójcy Świętej i św. Michała Anioła. Obok świątyni znajduje się dawna kaplica grobowa rodu von Biell-Tungen.
